Opracował: Dominik Wilczyński^[1]We współpracy z Adamem Balickim., 19.12.2020 r.

Na początku warto zadać sobie pytanie: czy nie rozstając się na co dzień z telefonem albo laptopem, jesteśmy w ogóle bezpieczni? Kto zbiera i zarządza naszymi danymi? Informacje o nas mogą służyć do rozmaitych celów: posłużyć zarówno do udaremnienia ataku terrorystycznego, jak i wpływania na wynik wyborów. W dobie cyfryzacji, nowoczesnych technologii, elektrycznych samochodów czy inteligentnych budynków warto na chwilę się zatrzymać i przeanalizować zapomnianą już historię Edwarda Snowdena.

Na początku listopada 2020 r. media podały informację, że Edward Snowden ubiega się o rosyjskie obywatelstwo^[2]A. Roth, Edward Snowden applies for Russian citizenship for sake of future son, „The Guardian”, 2.11.2020, … Continue reading. Jak sam napisał na Twitterze: „Po latach rozłąki z rodzicami moja żona i ja nie chcemy być oddzieleni od naszego syna. Dlatego w dobie pandemii i zamkniętych granic staramy się o podwójne obywatelstwo amerykańsko-rosyjskie”^[3]Wpis na profilu Edwarda Snowdena, „Twitter”, 1.11.2020, https://twitter.com/snowden/status/1323024457645105153, 13.12.2020..

Historia Snowdena

Edward Snowden jest 37-letnim programistą. Urodził się w Stanach Zjednocznych w Karolinie Północnej. W 2006 roku podjął pracę w CIA. W 2009 roku – z powodu podejrzeń o włamanie się do tajnych plików – sam się zwolnił, by pracować dla prywatnych kontrahentów, takich jak Dell czy Booz Allen Hamilton. W firmie Dell pracował jako podwykonawca w biurze NSA^[4]About us, https://www.nsa.gov/about/, 13.12.2020. (amerykańskiej agencji wywiadowczej) w Japonii, po czym został przeniesiony do biura na Hawajach. Niedługo później zmienił pracę, zatrudniając się w Booz Allen. Firma ta również była podwykonawcą dla NSA. Pracował dla niej tylko trzy miesiące^[5]Edward Snowden Biography, „Biography”, 18.09.2020, https://www.biography.com/activist/edward-snowden, 2.11.2020.. Co ciekawe, w 2016 roku Harold Thomas Martin, inny pracownik tej firmy, również został oskarżony o kradzież ściśle tajnych dokumentów NSA^[6]https://www.euronews.com/2016/10/06/new-security-breach-at-the-nsa-as-contractor-is-arrested, 2.11.2020.New security breach at the NSA as contractor is arrested, „Euronews”, 6.10.2016,.

Podczas swojej wieloletniej pracy Snowden zauważył, że codzienny zasięg inwigilacji stosowanej przez NSA jest ogromny. Pracując dla Booz Allen, zaczął kopiować ściśle tajne dokumenty NSA. Stworzył w ten sposób dokumentację praktyk, które uznał za inwazyjne i niepokojące. Po zebraniu wystarczającej ilości tajnych dokumentów oświadczył swojemu przełożonemu, że potrzebuje urlopu z powodów medycznych. 20 maja 2013 r. Snowden poleciał do Hongkongu, gdzie zorganizował tajne spotkanie z dziennikarzami brytyjskiego „The Guardian” i reżyserką Laurą Poitras^[7]Edward Snowden Biography….

6 czerwca 2013 r. „The Guardian” ujawnił dokumenty zebrane przez Snowdena. Wśród nich znalazł się m.in. nakaz wydany przez Trybunał Nadzoru Wywiadu Zagranicznego^[8]About the Foreign Intelligence Surveillance Court, https://www.fisc.uscourts.gov/about-foreign-intelligence-surveillance-court, 13.12.2020., który wymagał od firmy Verizon – czyli największego operatora telefonii komórkowej w Stanach Zjednoczonych – codziennych informacji na temat działań telefonicznych. Nakaz dotyczył nie tylko rozmów mających miejsce na terenie USA, ale również między USA a innymi państwami^[9]Verizon forced to hand over telephone data – full court ruling, „The Guardian”, 6.06.2013, https://www.theguardian.com/world/interactive/2013/jun/06/verizon-telephone-data-court-order, … Continue reading. Państwowa instytucja zbierała metadane telekomunikacyjne^[10]Wojciech Klicki, Metadane – megaproblem, „Panoptykon”, 19.05.2014, https://panoptykon.org/wiadomosc/metadane-megaproblem, 13.12.2020., czyli informacje dotyczące ilości połączeń czy sms-ów, ich lokalizacji, czasu trwania, numerów telefonów rozmówców czy numerów IMEI^[11]M. Frączak, Co to jest numer IMEI i do czego może być potrzebny?, „Dziennik Prawny”, 3.07.2019, https://www.dziennikprawny.pl/pl/a/co-to-jest-numer-imei-i-do-czego-moze-byc-potrzebny, … Continue reading.

Następnego dnia „The Guardian” i „The Washington Post” opublikowały ujawnione przez Snowdena informacje o PRISM^[12]T.C. Sottek i Janus Kopfstein, Everything you need to know about PRISM, „The Verge”, 17.07.2013, https://www.theverge.com/2013/7/17/4517480/nsa-spying-prism-surveillance-cheat-sheet, 8.11.2020., czyli tajnym programie NSA umożliwiającym dostęp wywiadowi USA do danych zgromadzonych na serwerach największych przedsiębiorstw branży internetowej, takich jak Microsoft, Google, Facebook, YouTube czy Apple. W kraju i na świecie zawrzało. Zdarzenie to doprowadziło do licznych debat^[13]Edward Snowden Biography….

– Jestem gotów poświęcić moje poprzednie życie, ponieważ nie mogę z czystym sumieniem pozwolić rządowi USA na niszczenie prywatności, wolności w Internecie i podstawowych wolności ludzi na całym świecie za pomocą masywnej maszyny monitorującej, którą potajemnie budują – mówił Snowden w wywiadach udzielonych w pokoju hotelowym w Hongkongu. Konsekwencje jego ujawnień rozwijały się przez kolejne miesiące, włączając w to batalię prawną o gromadzenie danych telefonicznych przez NSA^[14]Tamże..

14 czerwca 2013 roku rząd USA oskarżył Snowdena o „kradzież mienia rządowego”, „nieuprawnione przekazywanie informacji o obronie narodowej” i „umyślne przekazywanie poufnych informacji wywiadowczych nieupoważnionej osobie”^[15]Tamże.. Snowden zbiegł więc do Rosji. Zanim otrzymał tymczasowe pozwolenie na pobyt, przebywał przez pięć tygodni na lotnisku15. W 2020 r. otrzymał pozwolenie na stały pobyt^[16]NSA whistleblower Edward Snowden granted extended stay in Russia, „Euronews”, 18.01.2017, https://www.euronews.com/2017/01/18/nsa-whistleblower-edward-snowden-granted-extended-stay-in-russia, … Continue reading.

Niektórzy obserwatorzy potępili Snowdena, uważając go za zdrajcę, inni poparli jego sprawę. Ponad 100 tys. osób podpisało w 2013 r. internetową petycję, prosząc ówczesnego prezydenta Baracka Obamę o ułaskawienie Snowdena^[17]Edward Snowden granted permanent residency in Russia, his lawyer confirms, „Euronews”, 23.10.2020, … Continue reading. Nie doszło to jednak do skutku i Snowden przebywa do dziś na terenie Rosji. Donald Trump w sierpniu 2020 r. podczas swojej kampanii prezydenckiej stwierdził, że rozważa ułaskawienie Snowdena^[18]A. Kavi, Trump Says He’ll Look Into a Pardon for Edward Snowden, „The New York Times”, 23.10.2020, https://www.nytimes.com/2020/08/15/us/politics/trump-snowden-esper.html, 13.12.2020.

W 2015 r. w Stanach weszła w życie ustawa o wolności USA (USA Freedom Act). Zwolennicy ustawy twierdzili, że przepisy te skutecznie zakończą masową inwigilację, a inni, że zakres jej działań nie będzie wystarczający. Podczas debat związanych z wyciekami danych z NSA, urzędnicy, w tym Barack Obama, twierdzili, że inwigilacja NSA służyła do ratowania życia i udaremniła dziesiątki zamachów terrystycznych skierowanych przeciw Stanom Zjednoczonym^[19]P. Eddington, The Snowden Effect, Six Years On, „Just Security”, 6.06.2019, https://www.justsecurity.org/64464/the-snowden-effect-six-years-on/, 8.11.2020..

W tak szybko rozwijającym się świecie powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na zagrożenia wynikające z korzystania z nowoczesnych technologii. Dzięki takim osobom, jak Edward Snowden zwiększa się wiedza społeczeństwa na tematy związane z bezpieczeństwem i wolnością. Zjawisko to otrzymało nawet swoją nazwę: efekt Snowdena (ang. Snowden effect)^[20]The Snowden Effect: definition and examples, „PressThink”, 5.07.2013, https://pressthink.org/2013/07/the-snowden-effect-definition-and-examples/, 8.11.2020..