Opracował: Daniel Kasprzyk^[1]We współpracy ze studentami Grupy 1 kierunku Analityka Bezpieczeństwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gnieźnie.
W pierwszy weekend listopada 2020 r. w dystryktach Miudumbe i Macomia prowincji Cabo Delgado w Mozambiku doszło do ataków zbrojnych, w trakcie których zamordowano ponad 50 osób oraz uprowadzono wiele kobiet. Z relacji wynika, że ofiary zostały zebrane na lokalnym boisku we wsi Muatide, gdzie dokonano masowej egzekucji: ścięto im głowy i poćwiartowano ciała^[2]ISIL-linked attackers behead 50 people in northern Mozambique, „Al-Jazeera”, 10.11.2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/11/10/isil-linked-attackers-behead-50-people-in-northern-mozambique, … Continue reading.

Ataki zostały przeprowadzone przez lokalną grupę zbrojną Al-Shabab^[3]Grupa nie ma żadnych związków z organizacją terrorystyczną Asz-Shabab działającą w Somalii., która funkcjonuje także pod nazwami Swahili-Sunah lub Al-Sunah. Grupa działa na tym terenie od 2007 r. Nie był to pierwszy atak bojowników w prowincji Cabo Delgado. W 2017 r. grupa prawdopodobnie przysięgła wierność Państwu Islamskiemu (ISIS)^[4]Kim są bojownicy Al-Shabab terroryzujący północny Mozambik, „Platformamedia.com”, 10.11.2020, … Continue reading. Dżihadyści z Mozambiku najczęściej werbują młodych mężczyzn z terenów, na których panuje bieda, bezrobocie i ubóstwo^[5]Ponad 50 osób ściętych przez dżihadystów, „Gość.pl”, 10.11.2020,. Bardzo często osoby te są werbowane wbrew swojej woli. Al-Shabab w przypadku odmowy wytypowania rekrutów dopuszcza się mordowania całych wsi. Sytuacja taka miała miejsce m.in. we wsi Xitaxi, gdzie zginęło 52 mężczyzn^[6]M. Żyła, Mozambik: najemnicy walczą z islamistami, „Tygodnikpowszechny.pl”, 4.05.2020, https://www.tygodnikpowszechny.pl/mozambik-najemnicy-walcza-z-islamistami-163254, 19.11.2020..

Prowincja Cabo Delgado ma dla Mozambiku strategiczne znaczenie, ponieważ odkryto tam bogate złoża gazu ziemnego. Odkrycia dokonała w 2010 r. amerykańska firma Anadarko. Pokłady gazu ziemnego są trzecimi co do wielkości złożami tego surowca w Afryce – mogą się przyczynić do gwałtownego rozwoju gospodarki i poprawy jakości życia ludności. Kluczowe są jednak inwestycje, które wymagają ogromnych nakładów finansowych, których Mozambik nie jest w stanie ponieść. Eksploatacją złóż zainteresowały się firmy zagraniczne ze Stanów Zjednoczonych, Rosji i Chin^[7]K. Gadera, Wagnerowcy w mozambiku – taniocha, klęska i kontakty z doradcą Trumpa, „Konflikty.pl”, 24.04.2020, … Continue reading. Wydobycie LNG według szacunków może przynieść nawet 60 miliardów dolarów zysków. Głównymi inwestorami, którzy chcą zainwestować swój kapitał w region Cabo Delgado, są takie korporacje, jak spółka naftowo-gazowa Total, Anadarko Petroleum oraz włoski koncern naftowo-gazowy ENI.

Niestety region Cabo Delgado od kilkunastu lat jest centrum operowania wielu grup zbrojnych, grup przestępczych czy przemytników handlujących kością słoniową, kamieniami szlachetnymi i węglem. Ze względu na brak zapewnienia bezpieczeństwa zagraniczne firmy powoli się wycofują się z inwestycji. Tak postąpiła m.in. firma Anadarko po ataku na jedno ze stanowisk LNG^[8]A. Cascais, Inwestorzy gazowi w Mozambiku wybierają ustępstwa w obliczu islamistycznej przemocy, „DW.com”, 13.07.2020, … Continue reading. Zdając sobie sprawę z ryzyka utraty ogromnych zysków, prezydent Mozambiku zapewnia inwestorów, że projekty wydobywcze skroplonego gazu ziemnego nie są zagrożone, a siły bezpieczeństwa robią wszystko, by kontrolować sytuację bezpieczeństwa i zapewnić możliwość prowadzenia inwestycji w Cabo Delgado^[9]R. Miguel, Insurgência não ameaça exploração de gás em Cabo Delgado, garante Nyusi ao chefe do Banco Mundial, voaportugues.com, 11.08.2020, … Continue reading.

Do jednego z pierwszych większych ataków doszło 5 października 2017 r., kiedy to grupa 30 uzbrojonych mężczyzn przeprowadziła atak na trzy komisariaty policji w nadmorskim mieście Mocímboa da Praia. W wyniku zamachu zginęło 16 osób, w tym dwóch policjantów. Po dokonanym ataku napastnicy poinformowali lokalne społeczeństwo, że walczą tylko ze strukturami państwa, takimi jak policja czy urzędnicy. Zakazali ludności korzystania z opieki zdrowotnej, edukacji czy płacenia podatków. Dodatkowo na kontrolowanych przez siebie terenach wprowadzają prawo szariatu^[10]E. Morier-Genoud, Dlaczego atak islamistów wymaga ostrożnej odpowiedzi Mozambiku, „Theconversation.com”, 18.10.2017, … Continue reading.

Ważnym strategicznie miejscem jest port znajdujący się Mocímboa da Praia w północno-wschodnim Mozambiku. Port ma wielowiekową historię związaną ze szlakami handlowymi Oceanu Indyjskiego, blisko granicy z Tanzanią. Port ten znajduje się zaledwie 90 km od wielkich projektów gazowych, które stanowią jedne z największych inwestycji w Afryce^[11]Mocímboa da Praia, „Dw.com”, 19.11.2020, https://www.dw.com/pt-002/moc%C3%ADmboa-da-praia/t-52925104, 21.11.2020.. Grupy zbrojne starają się kontrolować wybrzeże w rejonie Mocímboa da Praia oraz sam port, co pozwala im skutecznie zakłócać transport skroplonego gazu ziemnego oraz dostawy zaopatrzenia. Pomimo podejmowanych prób przez rząd Mozambiku, siłom krajowym nie udało się dotychczas skutecznie kontrolować tych rejonów^[12]E. Columbo, Insurgency Marks New Milestone in Coastal Attack in Northern Mozambique, „Csis.org”, 14.08.2020, … Continue reading.

Ze względu na słabość sił bezpieczeństwa państwa, mozambijski rząd postanowił wynająć najemników. Rywalizacje o kontrakt podjęły dwie firmy: rosyjska grupa Wagnera i amerykańskiego weterana Erika Prince’a Lancastera. Ostatecznie umowę z rządem mozambijskim podpisali Rosjanie – szybko jednak okazało się, że nie byli przygotowani na panujące tam warunki klimatyczne. Brak aklimatyzacji, nieznajomość realiów walki w gęstej dżungli i niechęć do współpracy z lokalnymi służbami doprowadziły Rosjan do porażki. Do ostatecznego porzucenia kontraktu zmusił ich atak bojowników na ich bazę. Napastnicy przebrani w mundury mozambijskiego wojska wtargnęli do bazy Rosjan i otworzyli ogień. Rosjanie nie docenili przeciwnika. Spodziewali się słabo zorganizowanych bojówek, a przyszło im się mierzyć z zaprawioną w bojach organizacją^[13]Konrad Gadera, Wagnerowcy….

Drugą firmą, z którą rząd mozambijski podpisał kontrakt, była Dyck Advisory Group (DAG) – prywatna firma wojskowa kierowana przez Lionela Dycka, emerytowanego pułkownika Zimbabwe. Kontrakt podpisano na początku kwietnia 2020 r. i początkowo miał trwać trzy miesiące, ostatecznie został przedłużony. Początek działalności firmy był ciężki, w wyniku ostrzału firma straciła m.in. jeden ze śmigłowców. Po trudnym początku firmie DAG udało się jednak odbić dwa ważne miasta: Macomia pod koniec maja 2020 r. oraz Mocímboa da Praia pod koniec czerwca 2020 r., a także powstrzymać natarcie na miasto Pemba^[14]Mozambique extends DAG mercenary contract for Cabo Delgado war, „Zitamar.com”, 16.07.2020, https://zitamar.com/mozambique-extends-dag-mercenary-contract-for-cabo-delgado-war/, 22.11.2020..

Bezpieczeństwa w Mozambiku nie poprawiają także oskarżenia wysuwane pod kątem służb krajowych. Istnieją dowody, że siły bezpieczeństwa dopuszczają się łamania praw człowieka. Wojsko oskarżone jest m.in. o przestępstwa popełniane na osobach podejrzewanych o współpracę z grupami zbrojnymi, takie jak tortury wobec zatrzymanych i osadzonych oraz pozasądowe egzekucje. Stosowane są także nielegalne działania wobec dziennikarzy, lokalnych liderów, badaczy i innych osób zajmujących się zbieraniem i ujawnianiem informacji o nadużyciach władzy.

Od 2017 r. ataki grup zbrojnych Al-Shabab oraz wojska walczące o utrzymanie kontroli w prowincji Cabo Delgado doprowadziły do kryzysu humanitarnego, który skutkował śmiercią ponad 2 tys. ludzi i masowymi przesiedleniami ok. 300 tys. ludzi^[15]Mozambique: No justice for victims of three-year conflict in Cabo Delgado which has killed over 2,000, „Amnesty.org”, 7.10.2020, … Continue reading. Niezadowolenie społeczne pogłębiane jest przez wysiedlenia lokalnych rolników i rybaków związane z inwestycjami w złoża gazu^[16]Islamic State claims first attack in Cabo Delgado Province on June 4; unlikely to impact local insurgency – Mozambique Analysis, … Continue reading.