W sobotę 26 marca 2022 r. w Salwadorze odnotowano największą jak do tej pory liczbę morderstw popełnionych jednego dnia – według danych z raportu sporządzonego przez salwadorską policję w przeciągu jednej doby zamordowano ponad 60 osób. W związku z tymi wydarzeniami parlament Salwadoru ogłosił 30-dniowy stan wyjątkowy. Odpowiedzialność za morderstwa władze państwa przypisują salwadorskim gangom – Mara Salvatrucha[1] (MS-13) i 18th Street Gang (MS-18[2]) – które od dekad terroryzują kraj. Obecnie rezydujący prezydent Nayib Bukele[3] został oskarżony o udział we współpracy z gangami na rzecz uzyskania wsparcia w wyborach prezydenckich[4].

W 2021 r. salwadorska policja odnotowała 1140 zabójstw popełnionych przez gangi – był to na tamten moment najniższy wynik od 30 lat. Chociaż dane wskazują, że struktury bezpieczeństwa skutecznie walczą z działalnością gangów, to statystycznie na 100 tys. mieszkańców Salwadoru 18 osób pada ofiarą śmiertelnych ataków[5]. Po wprowadzeniu stanu wyjątkowego salwadorska policja ogłosiła, że udało im się aresztować czterech wysoko postawionych w hierarchii członków gangu Mara Salvatrucha, którzy mieli być powiązani z sobotnimi ofiarami. Największy współczynnik morderstw z 26 marca odnotowano w departamentach La Libertad[6] i Ahuachapan[7], gdzie 21 osób padło ofiarą gangów, a także w stolicy kraju – San Salvadorze, gdzie zginęło kolejne 9 osób[8].

Całe zajście skomentował prezydent Salwadoru Nayib Bukele, który od czasu wyborów w 2019 r. prowadzi wzmożone działania mające na celu zwalczanie zorganizowanej przestępczości na terenie kraju: „Ponownie mamy tendencję wzrostową w kwestii morderstw, coś, nad czym tak ciężko pracowaliśmy, aby je ograniczyć.(…) Podczas gdy walczymy z przestępcami na ulicach, naszym priorytetem jest, aby dowiedzieć się, co się dzieje i kto ich finansuje”[9]. Do tragicznej sytuacji z 26 marca odniósł się także Juan Pappier, wieloletni badacz organizacji Human Rights Watch. Wyraził on szczególne zaniepokojenie, gdyż uważa, że w Salwadorze nie ma żadnej niezależnej instytucji demokratycznej. Władze Salwadoru donoszą, że najaktywniejsze gangi, tj. MS-13 i MS-18, liczą ok. 70 tysięcy członków i są odpowiedzialne za większość zabójstw oraz kontrolują znaczną część handlu narkotykami w kraju[10].

W 2020 r. Nayib Bukele został oskarżony o współpracę z przywódcami salwadorskich gangów, którzy zostali wcześniej osadzeni w więzieniu. Według doniesień pochodzących z gazety internetowej „El Faro”[11] rząd Salwadoru miał rzekomo dopuścić się aktu korupcji w zamian za poparcie w trakcie wyborów prezydenckich[12]. Przywódcy gangów, w tym Mary Salvatruchy, mieli otrzymać ofertę, w której za obietnicę zmniejszenia przemocy i okazanie poparcia dla Nayiba Bukele w trakcie trwania kampanii prezydenckiej, uwięzieni członkowie gangów mieli otrzymać lepsze racje żywnościowe i osobne cele dla współwięźniów konkurujących gangów do osobnych cel. Administracja prezydenta stanowczo odrzuciła zarzuty[13].

Domniemane negocjacje tego typu nie były niczym nowym w historii Salwadoru, gdyż już wcześniej doszukiwano się informacji, jakoby poprzednie rządy współpracowały z MS-13 czy MS-18. Współpraca polegała głównie na dążeniu do obniżeniu przestępczości w kraju w trakcie prowadzonych wyborów w zamian określonych gratyfikacji dla organizacji przestępczych. Jednakże zarzuty postawione Nayibowi Bukele są o tyle kontrowersyjne, że obecny prezydent przedstawiał swój rząd jako „bezkompromisowy i bezwzględny przeciwko salwadorskim gangom”, jak wynika z wypowiedzi korespondenta BBC w Ameryce Środkowej Willego Granta[14]. W tamtym czasie prezydent Nayib Bukele zdementował postawione mu oskarżenia, a całe zajście skomentował wpisem na serwisie internetowym Twitter, na którym zamieścił zdjęcia dziedzińców więziennych, wypełnionych półnagimi więźniami, dodając: „Pokaż mi przywilej. Choć jeden”[15].

Powyższa sytuacja odnosi się do polityki więziennej, wprowadzonej w Salwadorze w 2020 r. Innowacja struktur bezpieczeństwa, tzw. Plan kontroli terytorialnej, narzuciła bardziej rygorystyczne i nieludzkie warunki panujące w więzieniach o zaostrzonym rygorze. Więźniom odcięto dostęp do naturalnego światła słonecznego, zakazano przeprowadzania widzeń rodzinnych, a więźniowie dwóch rywalizujących ze sobą gangów – MS-13 i MS-18 – zostali umieszczeni w tych samych celach. Zdjęcia zamieszczone przez prezydenta Salwadoru spotkały się z międzynarodową krytyką, gdyż w tamtym czasie kraj ten zmagał się z zaostrzającą się pandemią wirusa COVID-19. Do odpowiedzialności za współpracę gangów z nowo powołanym rządem został także pociągnięty Orisis Luna Meza, dyrektor więziennictwa Salwadoru. W ramach wywiadu dla korespondenta BBC Willa Granta, Orisis stanowczo zaprzeczył autentyczności informacji słowami: „Całkowicie zaprzeczam, że te spotkania miały miejsce. (…) Nie brałem i nie będę brał udziału w żadnym takim spotkaniu. Zawsze byłem bardzo konsekwentny w swojej działalności politycznej. Tego typu działania nie są tym, kim jestem”[16].

Sprawa jest o tyle niejasna, że chociaż Nayib Bukele stanowczo zaprzecza wszelkim doniesieniom o rzekomej współpracy rządu z gangami, to jednak nigdy nie powiedział, że dokumenty wskazane przez gazetę „El Faro” są fałszywe. Dokumenty potwierdzające powyższą tezę mają pochodzić z wiarygodnego źródła, o którego autentyczności zaręcza zespół „El Faro”. Jak donosi jeden z pracowników gazety w wywiadzie dla BBC, od momentu opublikowania oskarżeń względem prezydenta rząd przeprowadza w niej liczne kontrole finansowe i nęka jej pracowników[17].

Problem gangów na terenach Ameryki Środkowej pozostaje nierozwiązany od wielu dekad. Pomimo licznych starań odsetek morderstw, napaści czy rozwój narkobiznesu pozostają największymi mankamentami struktur bezpieczeństwa w tamtych rejonach. Podważenie struktury rządzącej przez gazetę „El Faro” rzuca na światło dzienne nowy pogląd na sytuację. Od momentu objęcia rządów przez Nayiba Bukele działalność gangów była statystycznie zmniejszana, a polityka antyprzestępcza obiecywana przez prezydenta sprawdza się, choćby ze względu na zwiększenie rygorystycznych metod prowadzenia więzień o zaostrzonym rygorze. Należy jednak brać pod uwagę fakty prezentowane nam przez lokalne, niezależne media. Istnieje bowiem prawdopodobieństwo, że zmniejszający się wpływ gangów, jak Mala Salvatrucha czy 18th Street, był związany z większym planem, który rozgrywa się pomiędzy stroną rządzącą a przywódcami powyższych organizacji przestępczych. Jeżeli te spostrzeżenia, domniemania, zarzuty i dowody okazałyby się prawdziwe, mielibyśmy do czynienia z jedną z większych afer korupcyjnych na terenie Salwadoru. Sytuacja z 26 marca bieżącego roku pokazuje, że niezależnie od upolitycznienia sprawy gangów czy korupcji to zorganizowane grupy przestępcze pozostają największym zmartwieniem dla bezpieczeństwa Salwadoru, a władze państwa nie są w stanie zapanować nad tym wewnętrznym zagrożeniem. Do tej pory nie ustało się ostatecznie ustalić, czy doniesienia w sprawie korupcji i nieuczciwości wyborczej Nayib Bukele, są prawdziwe. Sprawa pozostaje niewyjaśniona.

[1] Mara Salvatrucha (MS-13) to międzynarodowy gang założony na przełomie lat 70. i 80. w celu ochrony imigrantów z Salwadoru przed innymi gangami z obszaru Los Angeles, jednakże z biegiem czasu rozrósł się do tradycyjnej organizacji przestępczej; od lat rywalizuje z gangiem 18th Street. MS-13, 30.03.2022, https://en.wikipedia.org/wiki/MS-13, 3.04.2022.

[2] 18th Street (MS-18) jest wieloetniczną, międzynarodową organizacją przestępczą, która wywodzi się z gangu ulicznego, założonego w latach 80. w Los Angeles. Jest jednym z największych międzynarodowych gangów, liczy od 30-50 tysięcy członków w Stanach Zjednoczonych, Meksyku i krajach Ameryki Środkowej; 18th Street gang, https://en.wikipedia.org/wiki/18th_Street_gang, 4.03.2022.

[3] Nayib Bukele – 43. prezydent Salwadoru, który urzęduje od 1 czerwca 2019 r. Wywodzi się z partii Grand Alliance na rzecz National Unity (GANA). Jest pierwszym prezydentem od 40 lat, który nie został wybrany spośród głównych partii politycznych; https://en.wikipedia.org/wiki/Nayib_Bukele, 3.04.2022.

[4] El Salvador: State of emergency after 62 gang killings in a day, bbc.com, 28.03.2022, https://www.bbc.com/news/world-latin-america-60893048?fbclid=IwAR0TufUZJ1zJ0bmuheUIRlcuaFQAVKR_C1Kabgeqqw3coSPTB9Xz1j0xLaw, 3.04.2022.

[5] Tamże…

[6] La Libertad – jeden z 14 departamentów Salwadoru, znajdujący się w południowo-zachodniej części kraju ze stolicą w Santa Tecla, zamieszkiwany przez przeszło 740 tys. mieszkańców; https://en.wikipedia.org/wiki/La_Libertad_Department_(El_Salvador), 3.04.2022.

[7] Ahuachapán – departament we wschodnim Salwadorze ze stolicą jest Ahuachapán,zamieszkiwany przez ok. 330 tys. osób; https://en.wikipedia.org/wiki/Ahuachapán_Department, 3.04.2022.

[8] El Salvador: State of emergency…

[9] Tamże.

[10] Tamże.

[11] „El Faro”to pierwsza latynoamerykańska gazeta cyfrowa, dostarczająca informacje z zakresu, polityki, ekonomii i bezpieczeństwa – https://www.elfaro.net.

[12] Mailchi, Bukele’s Coup Marches On, “mailchi.mp”, 06.05.2021, https://mailchi.mp/elfaro.net/el-faro-english-bukeles-coup-marches-on-6212812?e=57066ff4a5, 20.04.2022

[13] El Salvador granted favours to jailed gang leaders, report says, bbc.com, 5.09.2020, https://www.bbc.com/news/world-latin-america-54033444, 3.04.2022.

[14] Tamże…

[15] Tamże.

[16] W. Grant, Did El Salvador’s goverment make a deal with gangs?,bbc.com, 3.10.2020, https://www.bbc.com/news/world-latin-america-54192736, 3.04.2022.

[17] Tamże.