Opracował: Błażej Adamski, student III roku Analityki Bezpieczeństwa na ANS Gniezno, kpr. rez.

21 października 2022 r. w Auli Pomnik przy ul. Kostrzewskiego 3 w Gnieźnie odbyła się konferencja mająca na celu przybliżenie w teorii i praktyce analiz finansowych i audytu śledczego oraz zaprezentowanie na przykładach sposobów i metod działania zorganizowanych grup przestępczych. W świat zagrożeń i kradzieży myśli technologicznej zabrały słuchaczy wykłady dotyczące szpiegostwa przemysłowego, wagi skutecznej ochrony informacji, ryzyka prania brudnych pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.

To już trzecia konferencja, organizowana przez Instytut Bezpieczeństwa Akademii Nauk Stosowanych im. Hipolita Cegielskiego w Gnieźnie. Wzrastająca wykładniczo frekwencja wskazuje na trafność wybieranych tematów oraz zainteresowanie młodzieży.

Otwarcie konferencji

Powitania gości i otwarcia wydarzenia dokonał prof. dr hab. Paweł Chęciński, rektor uczelni ANS Gniezno. Następnie tematykę konferencji razem z prezentacją działań kierunku Analityka Bezpieczeństwa przedstawił uczestnikom dr inż. Krzysztof Danielewicz, płk rez., prorektor ds. studenckich Gniezno. Analityka Bezpieczeństwa to kierunek studiów Instytutu Nauk o Bezpieczeństwie ANS w Gnieźnie, który ma kompleksowo wyposażyć młodych ludzi w kompetencje niezbędne w XXI wieku. Studenci tego kierunku aktywnie uczestniczą w organizacji różnych wydarzeń, jak np. niniejsza konferencja.

Mgr Marek Kołtun

Absolwent Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie o specjalności: rachunkowość i rewizja finansowa. Podczas swojej służby wojskowej zajmował kolejno stanowiska inspektora w wojskowych organach ścigania Ministerstwa Obrony Narodowej. Specjalizował się w postępowaniach przygotowawczych, nadzorowanych przez wojskowych i cywilnych prokuratorów. Prowadzący i współprowadzący postępowania wielowątkowe z zakresu likwidacji zorganizowanych grup przestępczych działających na szkodę wojska, korupcji, katalogu przestępstw przeciwko wiarygodności dokumentów, przeciwko mieniu wojskowemu, a także ekonomicznych interesów Sił Zbrojnych RP. Wielokrotny uczestnik szkoleń specjalistycznych, organizowanych przez tzw. wielką czwórkę, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Cyfryzacji z zakresu audytu finansowego, procederów przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Prowadzący szkolenia specjalistyczne, prelegent konferencji zamkniętych z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, a także procederów związanych z wykorzystywaniem kryptowalut do popełniania czynów zabronionych. W 2019 r. przeszedł pozytywnie kwalifikacje na biegłego sądowego z zakresu audytu śledczego i kryptowalut przy sądzie okręgowym w Krakowie. Od 2019 r. członek „FinTech Connector” – ekskluzywnej platformy internetowej i społeczności z całego świata, która łączy podmioty z branży fintech z globalnymi profesjonalistami, organizacjami i inwestorami w celu współpracy przy inicjatywach fintech i generowania innowacji w usługach finansowych o globalnym wpływie.

Analizy finansowe blockchain

Swoje wystąpienie mgr Marek Kołtun rozpoczął od przedstawienia historii systemu rozproszonego rejestru blockchain i jego prawdopodobnego zaprogramowania w celu uchylenia się od scentralizowanych mechanizmów finansowych. Dzisiaj ten system jest jedną z najszybciej rozwijających się i głównie upowszechnianych gałęzi technologicznych na świecie. Jednak jak każda nowinka technologiczna, oprócz pozytywnych stron niesie za sobą pewne ryzyko. Okazuje się bowiem, że system blockchain jest wykorzystywany przez grupy przestępcze do prania brudnych pieniędzy, finansowania terroryzmu czy wypłacania pieniędzy za popełnione przestępstwa – jak w przytoczonym przez referenta przykładzie, czyli przy wykupowaniu danych osobowych od przestępcy.

Marek Kołtun wskazał następnie podstawowe zagadnienia z zakresu analizy finansowej i tego, jak ją sporządzać. Przedstawił schemat działania, jaki powinien przyświecać przeprowadzającemu audyt śledczy. Kluczem jest odpowiedź na tzw. siedem złotych pytań kryminalistyki:

1. Co? – Co się tak naprawdę zdarzyło? Do jakiego zdarzenia doszło? Czy to jest faktycznie przestępstwo, a może nieszczęśliwy wypadek?
2. Gdzie? – Gdzie miało miejsce to zdarzenie? Czy są inne miejsca powiązane z tym wydarzeniem?
3. Kiedy? – Kiedy do niego doszło? Jak długo trwało? Jaka jest chronologia całego wydarzenia?
4. W jaki sposób? – W jaki sposób do niego doszło? Jak zostało dokonane? Jaki był przebieg zdarzenia? Jaki był mechanizm działania sprawcy?
5. Dlaczego? – Dlaczego ktoś się dopuścił danego czynu? Dlaczego ofiarą jest ta konkretna osoba? Co było motywem do popełnienia przestępstwa?
6. Jakimi środkami? – Jakimi narzędziami zostało popełnione przestępstwo? Ile osób było zaangażowanych?
7.  Kto? – Kto jest sprawcą, a może sprawcami? Kto jest ofiarą tego zdarzenia? Kto chciał śmierci tej osoby? Kto mógł skorzystać na tym wydarzeniu?

W kolejnej części wystąpienia Marek Kołtun przedstawił przykładowy schemat działania grupy przestępczej, z którą spotyka się w swojej pracy biegłego sądowego. To wszystko może wydawać się opowieściami wziętymi wprost z filmów sci-fi, brzmi to naprawdę bardzo skomplikowanie, jednak prelegent i wykładowca ANS Gniezno jest przykładem, że taką wiedzę można zdobyć samemu, a już na pewno przy pomocy takich specjalistów jak on. Tak naprawdę do analiz i audytów śledczych nie potrzeba zaawansowanego stanowiska pracy i ogromnych inwestycji – często wystarczą wyłącznie mail czy nr telefonu podejrzanego, aby go dokładnie prześwietlić.

Druga część wystąpienia skupiła się na prezentacji nowego kierunku studiów licencjackich na ANS Gniezno, który już od 2023 r. będzie kształcił w zakresie audytów finansowych i śledczych oraz ujawniania przestępstw ekonomicznych. Będą to studia stawiające na wiedzę z zakresu nowych technologii, szpiegostwa przemysłowego, wykorzystania sztucznej inteligencji oraz wykonywania czynności wymienionych wcześniej podczas prelekcji Marka Kołtuna.

Trudno zamknąć w 40 minutach tak rozległy temat, jakim jest analiza systemu blockchain, ale referent potrafił w tym czasie interesująco omówić główne cechy pracy audytora finansowego oraz potrzebne umiejętności i sprzęt do rzetelnego wykonywania powierzonych zadań.

Dr Łukasz Szwed

Absolwent Wyższej Szkoły Oficerskiej im. T. Kościuszki we Wrocławiu, Politechniki Częstochowskiej, Akademii Humanistyczno – Ekonomicznej w Łodzi oraz Akademii Humanistycznej w Pułtusku. Wielokrotny uczestnik misji na Bałkanach, Bliskim Wschodzie, Azji i Afryce, a także wielu kursów zagranicznych i krajowych. Naukowo zajmuje się zagadnieniami bezpieczeństwa, geopolityką, terroryzmem oraz siłami specjalnymi. Obronił pracę doktorską pt. Udział polskiego kontyngentu wojskowo-cywilnego w międzynarodowych działaniach w Afganistanie. Aspekty polityczne i militarne.

Szpiegostwo przemysłowe – jak przeciwdziałać

Doktor Łukasz Szwed rozpoczął od przedstawienia swojego poglądu na szpiegostwo przemysłowo – jego zdaniem powinno być to wyzwanie. Wspólnymi tematami, które występują w pobliżu głównego zagadnienia wystąpienia, są: kradzież, szpiegostwo, wywiad, a tłem – prawie zawsze – wpływy i pieniądze, lub realizowanie polityki strategicznej danego kraju (Stanów Zjednoczonych, Chińskiej Republiki Ludowej i wielu innych). Istotne jest, by rozróżniać dwie definicje: wywiad gospodarczy – który pozyskuje informacje w sposób legalny i etyczny, oraz szpiegostwo przemysłowe – gromadzące wiedzę w każdy inny sposób.

Następnie Łukasz Szwed przedstawił akty prawne, które wskazują, co grozi za kradzież myśli technologicznej. W Polsce jest to ustawa o nieuczciwej konkurencji, a w USA– Economic Espionage Act. Główną różnicą jest kara, jaka grozi za kradzież wiedzy i nauki; według referenta wynika to z kwoty, jaką te dwa państwa przeznaczają na rozwój i opracowywanie nowej technologii.

Następnie dr Szwed przedstawił bardzo ciekawe przykłady z historii kradzieży myśli technologicznych razem z karą, którą poniosły odpowiedzialne za to osoby. Kilka najbardziej interesujących z nich według mnie to:

1. Managerka w firmie Coca-Cola Inc. – Joya Williams w 2007 r. została skazana na 8 lat więzienia za próbę przekazania receptury Coca-Cola do konkurencyjnej firmy Pepsi Inc., jednak konkurent, zamiast przyjąć ofertę, poinformował wymiar sprawiedliwości o próbie popełnienia przestępstwa.
2. Studenci chińscy, zaproszeni na praktyki do T-Mobile, pracujący później w chińskiej firmie Huawei, wynieśli tajemnice technologiczne aplikacji T-Mobile. W wyniku sprawy sądowej firmie zwrócono 4,8 mln dolarów.
3. Kradzież technologii produkcji szczepionki od firmy Astra Zeneca przez rosyjski przemysł dla szczepionki Sputnik V. Sprawa została rozwiązana w 95%, a firmom rosyjskim nie udowodniono winy.

Ostatnim z elementów prezentacji było krótkie przedstawienie sposobów przeciwdziałania szpiegostwu przemysłowemu i detekcji takich zdarzeń oraz jak zapewnić bezpieczeństwo w zakresie kradzieży informacji samemu sobie, np. podczas wyjazdu za granicę.

Reasumując, dr Łukasz Szwed jest kolejnym znakomitym specjalistą i znawcą tematu w zakresie szpiegostwa przemysłowego. Przedstawił temat kompleksowo, nie pomijając żadnego kluczowego aspektu, który pomaga zrozumieć słuchaczowi zupełnie niezwiązanemu z tematem wcześniej. Znalazł czas na omówienie definicji, aktów prawnych, faktycznych przykładów i wreszcie sposobów przeciwdziałania takim zdarzeniom. Za najważniejsze zdanie wypowiedziane przez prelegenta uznaję następujące: „Musimy pamiętać, że niestety w naszym świecie najprostszym sposobem uzyskania technologii jest jej kradzież.”. Należy więc pamiętać, aby dbać o poprawne zabezpieczenie takich informacji.

Przerwy podczas konferencji

Podczas konferencji z taką liczbą prelegentów nie może zabraknąć przerw. Te zawsze dają możliwość przeprowadzenia ciekawych rozmów zarówno z uczestnikami wydarzenia, jak i samymi prelegentami, którzy byli bardzo otwarci na zadawanie pytań czy po prostu dyskusję na różne zagadnienia w temacie konferencji. Sam miałem okazję do kilku takich zakulisowych rozmów i poruszenia tematów technologii NFT.

Dr Michał Nowakowski

Radca prawny – prawnik z zamiłowaniem do nowych technologii, a także CEO w start-upie Ceforai zajmującym się implementacją etycznej sztucznej inteligencji. Uczestniczył w licznych implementacjach rozwiązań technologicznych dla sektora finansowego, a także doradzał w obszarze wdrażania nowych regulacji. Ekspert fundacji AILAWTECH i FinTech Poland oraz współpracownik Śląskiego Centrum Inżynierii Prawa, Technologii i Kompetencji Cyfrowych – Cyber Science. W swoim życiu zawodowym związany m.in. z Bankiem Handlowym, gdzie wspierał m.in. dział R&D. Pracował w Narodowym Banku Polskim, Urzędzie Komisji Nadzoru Finansowego oraz Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, odbył też staże w Europejskim Banku Centralnym i Międzynarodowym Funduszu Walutowym. Redaktor naukowy komentarza do ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, który ukaże się pod koniec 2022 r. nakładem wydawnictwa Wolters Kluwer. Programuje na podstawowym poziomie. Współpracuje z Uniwersytetem Śląskim w obszarze cyfryzacji oraz sztucznej inteligencji. Twórca wideobloga Dr Fintech (poświęconego nowym technologiom i regulacjom w sektorze finansowym) i autor książki Fintech. Technologia, Finanse, Regulacje. Przewodnik praktyczny dla sektora innowacji finansowych, która otrzymała w 2021 r. prestiżową nagrodę eDukat za najlepsze opracowanie naukowe. Ekspert zewnętrzny w zakończonym projekcie EBOR oraz Komisji (UE) dotyczącym stworzenia ram prawno-regulacyjnych dla innowacji finansowych w Polsce, a także lider grupy roboczej ds. sztucznej inteligencji w sektorze finansowym przy KPRM. Obecnie wicelider grupy ds. prawa i etyki, a także koordynator grupy ds. odpowiedzialności. Wykładowca na studiach podyplomowych, w tym na Politechnice Warszawskiej, w Szkole Głównej Handlowej i na Uniwersytecie SWPS w obszarze sztucznej inteligencji, uczenia maszynowego i #fintech. Autor publikacji naukowych oraz wystąpień na konferencjach i warsztatach/szkoleniach, w szczególności poświęconych zagadnieniom sztucznej inteligencji, etyki oraz walut cyfrowych banków centralnych czy kryptoaktywów.

Miejsce AML/CFT w zdecentralizowanym świecie. Czy instytucje obowiązane i nadzór są gotowi na nowe zjawiska technologiczne na rynku finansowym?

Mimo trudnego zagadnienia prezentacja dr. Nowakowskiego była przystępna dla każdego słuchacza. Skupił się on w niej na zależnościach prawnych w świecie finansów zdecentralizowanych. Rozpoczął od omówienia kwestii istnienia i samego procesu rywalizacji finansów zdecentralizowanych z tymi zcentralizowanymi. Zdaniem prelegenta chodzi bardziej o współpracę niż konkurencję tych dwóch rynków.

Tak samo jak poprzedni referent, Michał Nowakowski przedstawił kilka definicji potrzebnych do poruszania się w temacie kryptoaktyw: czym jest kryptoaktywo, czym jest wirtualna waluta i parę innych. Następnie nawiązał do tematu, rozwijając skróty AML i CFT, czyli przeciwdziałanie praniu brudnych pieniędzy oraz przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Wskazał tym samym, że decentralizacja nie stanowi w stu procentach szarej strefy, ponieważ firmy, giełdy zajmujące się kryptoaktywami otrzymują kary finansowe za brak odpowiednich zabezpieczeń z zakresu AML i CFT.

W kolejnej części prelegent przedstawił parę przykładów faktycznych kryptoaktyw w celu wytłumaczenia różnicy pomiędzy walutami wirtualnymi a cyfrowymi. Poruszył również temat polityki KYC, czyli poznania swojego klienta, co prowadzi do wymogu od instytucji obowiązanej do zweryfikowania, kim jest klient i kto będzie faktycznym beneficjentem podejmowanych transakcji.

Na zakończenie Michał Nowakowski omówił wykorzystanie nowych technologii do weryfikacji użytkownika – np. sztucznej inteligencji, oraz jak powinny działać firmy w przypadku wykrycia możliwości prania brudnych pieniędzy czy finansowania terroryzmu.

Doktor Michał Nowakowski, jako zapalony miłośnik swojego tematu, potrafił w bardzo przystępny sposób wyjaśnić dużo zawiłości prawnych i technologicznych. Znalazły się w jego wystąpieniu elementy dla osób zupełnie niezwiązanych z tematem, jak i dla zainteresowanych, które na pewno nie nudziły się podczas tego wystąpienia.

Mgr Robert Bannach

Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego w 1997 r. Były żołnierz wojskowych organów ścigania – Żandarmerii Wojskowej. Od 2001 r. asesor, następnie od 2003 r. prokurator Prokuratury Rejonowej w Gdyni. Od 2019 r. prokurator w Dziale Śledczym tej jednostki organizacyjnej prokuratury. W Dziale Śledczym prowadzi postępowania przygotowawcze w formie śledztw osobistych przeciwko popełniającym przestępstwa funkcjonariuszom publicznym, głównie w kierunku art. 213 par. 1 kk, a także śledztwa w sprawach przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, w tym o zabójstwa. W ramach Działu Śledczego nadzoruje też śledztwa powierzone z zakresu przestępstw przeciwko mieniu, ujęte w Rozdziale XXXV Kodeksu karnego, i obrotowi gospodarczemu, ujęte w Rozdziale XXXVI Kodeksu karnego, w tym popełnione z użyciem nowych technologii, internetu oraz instrumentów finansowych, takich jak np. bitcoiny. W 2018 r. odbył szkolenie zorganizowane przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury z zakresu zapobiegania i zwalczania przestępczości podatkowej.

Charakterystyka sprawców zorganizowanej przestępczości ekonomicznej

Pan prokurator swoje wystąpienie rozpoczął od wytłumaczenia podstawowych definicji przestępstwa i czynu zabronionego, podając również związane z nimi konkretne akty prawne z polskiego prawa. Kolejnym ważnym punktem było przedstawienie przykładów przestępczości gospodarczej, jak oszustwo finansowe, oszustwo podatkowe czy wystawianie tzw. pustych faktur.

Następnie Robert Bannach zaprezentował stworzony przez siebie schemat postępowania przestępców przy wystawianiu pustych faktur:

1. Pierwszym ogniwem jest osoba nieposiadająca realnie pracy – np. bezrobotny student, który po założeniu działalności gospodarczej wypisuje fakturę na usługę, zakup towaru, który nie miał miejsca.
2. Następnie towar transakcji podlega kolejnym opodatkowaniom i wyłudzaniu podatku VAT.

Najczęściej takie działalności bardzo szybko dokonują wielu fakturowań i w ten sposób są namierzane przez urząd skarbowy i poddawane badaniom w celu wykazania, czy są to faktury z faktycznym pokryciem. Kolejnym krokiem jest „wypranie” kwot, uzyskanych np. w taki sposób. Schemat takiego działania wygląda następująco:

1. Lokacja – zainwestowanie, umieszczenie pieniędzy w danym miejscu (np. zakup towaru).
2. Zatajenie pochodzenia – najczęściej następuje przez utrudnienie wykrycia pochodzenia pieniędzy w wielu transakcjach (np. na giełdzie bitcoinowej).
3. Integracja – dołączenie kwoty do realnego majątku, który w tym momencie podlega legalizacji.

Ostatnim z przedstawianych elementów był schemat działania karuzel vatowskich, bardzo popularnych w ostatnich latach. W sposób przystępny prelegent wytłumaczył sposób działania przestępców, popełniających taki czyn zabroniony.

Reasumując, pan prokurator to specjalista pełniący zawód, którego przedstawiciele rzadko kiedy mają możliwość publicznego wystąpienia i podzielenia się swoją wiedzą. Wykład był pouczający i przybliżył każdemu z uczestników konferencji, na jakie rzeczy powinien być uwrażliwiony przy prowadzeniu własnej działalności gospodarczej, żeby nie stać się nieświadomym członkiem karuzeli vatowskiej, od którego zostanie wykradziony podatek.

Dr n. pr. inż. Rafał Tomasz Prabucki

Członek CYBER SCIENCE i Legalengineering. Asystent w projektach dotyczących wykorzystania nowych technologii w przemyśle: MAS4AI na Uniwersytecie Śląskim i SHOP4CF na Uniwersytecie Opolskim. Alumn stypendiów w Polsce, Hiszpani i Niemczech. Prowadzący wykłady na uczelniach w Polsce i we Włoszech. Członek komitetu sterującego Youth Internet Governance Forum Poland przy ONZ. Kierownik studiów podyplomowych Tokenizacja i automatyzacja procesów w gospodarce cyfrowej na Uniwersytecie Śląskim.

Zdecentralizowane finanse – hit czy kit?

Bez wątpienia nie jest łatwo prowadzić ostatnią prelekcję podczas tak intensywnego dnia konferencyjnego, ale dr Prabucki stanął na wysokości zadania. Rozpoczął swoją prezentację od pytań do publiczności z zakresu świata kryptowalut. Prowadzący tłumaczył, że według niego blockchain jest jednym ze sposobów przywracania zaufania w internecie, ponieważ ten zdecentrelizowany system wymaga od uczestników transakcji monitorowania jej i zaufania drugiej stronie, tworzenie zdecentralizowanej społeczności.

Kolejnym przedstawionym tematem była technologia NFT i blockchain w niecodziennych zastosowaniach, np. w postaci smart contractów na krzywej Gartnera, czyli krzywej przedstawiających trendy technologiczne, które są w stanie zmienić życie ludzkości. Prelegent omówił także różnice między Bitcoinem a Etherum.

Wystąpienie było bardzo interesujące i inspirujące do dalszego, samodzielnego zgłębienia zaprezentowanego tematu.

Panel dyskusyjny

Ostatnim z części składowej konferencji Kryptowaluty i analizy finansowe blockchain był wspólny panel dyskusyjny wszystkich prelegentów, podczas którego każdy uczestnik mógł zadać nurtujące go pytanie lub poprosić o wypowiedzenie się w jakimś temacie związanym z technologiami kryptoaktyw i blockchain. Stanowił on zarazem swoiste podsumowanie tematu konferencji i wszystkich wystąpień zaproszonych gości – autorytetów w polskim środowisku z zakresu technologii blockchain, kryptowalut, sposobów przeciwdziałania praniu brudnych pieniędzy i łapaniu przestępców gospodarczych.