Poniższy materiał stanowi analizę dwóch wybranych kwestii zaistniałych na przestrzeni ostatniego tygodnia (10-17 kwietnia 2022 r.). Pierwsza część dotyczy wyzwań, przed jakimi stanęła Demokratyczna Republika Konga (DRK) w zakresie bezpieczeństwa państwa – m.in. w związku z ogłoszeniem wydanym przez rebeliantów ugrupowania M23 oraz zbierającą krwawe żniwa działalnością organizacji ADF. Druga zaś poświęcona jest wydarzeniom, jakie zaszły w kompleksie meczetu Al-Aksa w Jerozolimie.
10 kwietnia 2022 r. rebelianci należący do ugrupowania M23 ogłosili wycofanie swoich sił z wiosek zdobytych w wyniku walk z wojskami rządowymi prowadzonych około dwa tygodnie wcześniej. Starcia pomiędzy rebeliantami a żołnierzami armii DRK wybuchły 28 marca 2022 r., kiedy to członkowie M23 zaatakowali w nocy pozycje FARDC (Armed Forces of the Democratic Republic of the Congo) na wschodzie kraju. Walki rozpoczęły się około godziny 1.00 w nocy czasu lokalnego w pobliżu wiosek Tshanzu i Runyoni, około 50 km (31 mil) na północny wschód od stolicy prowincji Goma. „Nie wiemy, kto kontroluje ten obszar, ale wygląda na to, że jest to poważny atak” – przekazał informację portalowi „Reuters” jeden ze świadków. „Tym razem atak był bardziej intensywny niż wszystkie poprzednie”. Kivu Security Tracker (KST), amerykańska organizacja monitorująca sytuację w regionie, potwierdziła wpisem na platformie Twitter, że bojownicy należeli do grupy zbrojnej M23, a walki trwały do około 11.00 rano[1]. Ich efektem było przejęcie kontroli nad około dwunastoma wioskami na terytorium Rutshuru w prowincji Północne Kivu oraz wysiedlenia dziesiątek tysięcy mieszkańców wsi w kierunku centrum Rutshuru i granicy z Ugandą[2].
Około dwa tygodnie po przejęcia terenów rebelianci poinformowali, że wyrażają chęć „współpracy” oraz decydują się na wycofanie z wcześniej zajętych terenów. „M23 podejmuje decyzję o ponownym wycofaniu się z nowo zdobytych pozycji (…), aby umożliwić rozwiązanie swoich problemów w drodze otwartego i owocnego dialogu z rządem” – ogłosiło ugrupowanie. „M23 nigdy nie miało zamiaru zdobywać terenów, aby nimi zarządzać, naszą jedyną motywacją jest pokojowe rozwiązanie kryzysu” – dodano. Członkowie organizacji oświadczyli również, że zamierzają przekazać wszystkich żołnierzy z armii narodowej pojmanych na froncie Międzynarodowemu Komitetowi Czerwonego Krzyża, aby zapewnić im „właściwą opiekę”[3]. Za tą decyzją nie poszły jednak jak na razie żadne czyny[4].
Czym tak właściwie jest M23? Pełna nazwa ugrupowania to Ruch 23 Marca, stanowiąca bezpośrednie nawiązanie do daty podpisania (właśnie 23 marca 2009 r.) porozumień pokojowych między rządem DRK a Narodowym Kongresem Obrony Ludu (CNDP) – milicją rebeliantów złożoną głównie z Tutsi. Na mocy porozumienia byli bojownicy CNDP mieli stać się częścią armii narodowej. Niektórzy z nich stwierdzili jednak, że nie zostali potraktowani sprawiedliwie i że traktatu pokojowego nigdy w pełni nie wprowadzono w życie. W kwietniu 2012 r. byli żołnierze Narodowego Kongresu Obrony Ludu zbuntowali się przeciwko rządowi DRK i kontyngentowi pokojowemu Misji Stabilizacyjnej Organizacji Narodów Zjednoczonych w Demokratycznej Republice Konga (MONUSCO)[5]. Buntownicy utworzyli grupę rebeliancką pod nazwą Ruch 23 Marca (M23), znaną również jako Kongijska Armia Rewolucyjna. 20 listopada 2012 r. rebelianci z M23 przejęli kontrolę nad Gomą, stolicą prowincji Kiwu Północne, zamieszkiwaną przez blisko milion osób. Po odparciu źle zorganizowanego kontrataku rządowego i zdobyciu kilku kolejnych punktów M23 zgodziła się na samodzielne wycofanie z Gomy i opuściła miasto na początku grudnia. 24 lutego 2013 r. jedenaście państw afrykańskich podpisało porozumienie mające na celu zaprowadzenie pokoju w regionie. W październiku 2013 r. DRK poinformowała ONZ, że po wyparciu na niewielki obszar w pobliżu Rwandy ruch M23 praktycznie przestał istnieć. 7 listopada 2013 r., po znacznych porażkach w wyniku ofensywy rządowej wspieranej przez ONZ, oddziały M23 przekroczyły granicę Ugandy i poddały się[6].
Pokonana przez oddziały armii kongijskiej M23 wznowiła swoją działalność w listopadzie 2021 r., kiedy to grupa oskarżyła rząd o złamanie porozumienia zawartego w 2013 r. oraz sama została posądzona o atak na pozycje stacjonujących sił rządowych na wschodzie kraju. Z uwagi na przynależność większości rebeliantów do Tutsi pojawiły się liczne doniesienia o udzieleniu wsparcia rebeliantom przez Rwandę. Kraj ten, z uwagi na swoją przeszłość – ludobójstwo Hutu na Tutsi z 1994 r. – ponownie oskarżono o militarne wspieranie bojowników ugrupowania M23 (w raporcie ONZ z 2012 r. stwierdzono, że rebelianci M23 mieli otrzymywać wsparcie od Rwandy w postaci uzbrojenia). Rząd Rwandy zdecydowanie zaprzeczył, jakoby miał udzielić jakiegokolwiek wsparcia bojownikom M23 w czasach ich pierwszej działalności. Ponowne oświadczenie wydał zastępca rzecznika rządu Rwandy Alain Mukuralinda, który stanowczo zaprotestował przeciw oskarżeniom DRK o poparcie Kigali dla odrodzonego ruchu rebeliantów M23[7]. „Kategorycznie odpieramy bezpodstawne oskarżenia armii kongijskiej” – poinformował François Habitegeko, gubernator zachodniej prowincji Rwandy. Dodał, że armia rwandyjska w żaden sposób nie jest zaangażowana w działania wojenne w DRK[8].
Kongijski generał Ekenge, chcąc podkreślić zasadność oskarżeń kierowanych wobec rwandyjskiego rządu, oświadczył, że zidentyfikowano tożsamość dwóch rwandyjskich żołnierzy. aresztowanych podczas ataków M23 28 marca oraz – byli to chorąży Jean-Pierre Habyarimana i szeregowiec John Uwajeneza Muhindi. Gubernator Habitegeko zakwestionował te zarzuty, stwierdzając, że nazwiska tych dwóch mężczyzn zostały wymienione przez stronę kongijską podczas spotkania 25 lutego w Kigali wspólnego mechanizmu wywiadowczego. „Obaj mężczyźni zostali aresztowani ponad miesiąc temu” – powiedział gubernator Rwandy. Ponadto dodał, że w rwandyjskiej armii nigdy nie służyli żołnierze o wymienionych nazwiskach[9]. Rzecznik M23 Willy Ngoma także stwierdził, że ruch M23 był i jest „kongijski” i nigdy nie korzystał z żadnej pomocy od sąsiednich krajów[10].
Działalność ugrupowania M23 to obecnie niejedyne wyzwanie stojące przed siłami bezpieczeństwa DRK. Większe niebezpieczeństwo grozi bowiem ze strony wciąż rozwijającego się zbrojnego ugrupowania Allied Democratic Forces (ADF) – grupy rebeliantów utworzonej w 1995 r. w Ugandzie. Z biegiem czasu swoją działalność przeniosła także na rejony DRK, gdzie – podobnie jak inne ugrupowania antyrządowe – próbuje przejąć kontrolę nad terenami i zasobami mineralnymi na wschodzie kraju[11]. Grupa ADF jest o tyle niebezpieczniejsza od M23, że podejrzewa się ją o przynależność do struktur ISIL (Islamic State in Iraq and the Levant), po złożeniu jej w 2019 r. przez ADF deklaracji wierności. Pomimo tego nie ujawniono konkretnych dowodów, jakoby terroryści kontrolowali ADF. Jednakże, ze względu na złożoną deklarację, USA uznały ADF za organizację terrorystyczną, określając jako jedną z najniebezpieczniejszych w rejonie wschodniej DRK. Ugrupowanie przeprowadza liczne ataki nieprzerwanie od ponad 25 lat Według Kościoła katolickiego, działającego w tamtejszej części kraju, od 2013 do 2021 r. członkowie ADF zabili około 6000 cywilów[12]. Przykładami dokonanych ataków są niedawne agresje z 27 marca, 3 kwietnia oraz 10 kwietnia 2022 r.
Do ataku z 27 marca 2022 r. doszło w wiosce Kikura, w południowo-wschodniej części DRK. Napastnicy rozpoczęli ofensywę około godziny 21.00, atakując maczetami i paląc napotkane domy. W wyniku zdarzenia zginęło około 20 osób[13]. Kolejną agresję przeprowadzono wieczorem 3 kwietnia tego samego roku, w miejscowości Masambo, 50 km od miasta Beni, położonego w prowincji North Kivu (Kiwu Północne). Rebelianci zaatakowali wioskę, używając maczet i pistoletów, zabijając przy tym około 12 osób[14]. Ostatnim atakiem jest ofensywa z 10 kwietnia 2022 r. w miejscowości Otomabere, w prowincji Ituri. Jego efektem była śmierć 14 cywilów oraz zmuszenie reszty społeczności do ucieczki do sąsiednich wiosek. Napastnicy bowiem w trakcie ataku podpalili napotkane budynki mieszkalne oraz zniszczyli 13 motocykli[15].
Kończąc wątek zagrożeń dla bezpieczeństwa Demokratycznej Republiki Konga, warto wspomnieć o istotnym skutku, jaki niesie za sobą działalność terrorystyczna organizacji M23 oraz ADF, którym są przesiedlenia ludności. Po serii ataków w pierwszym kwartale 2022 r. Agencja ONZ ds. Uchodźców (UNHCR) oszacowała, że ponad 10 tys. osób przekroczyło granicę, udając się do sąsiedniej Ugandy w poszukiwaniu bezpieczeństwa. Co więcej, ponad 467 tys. przymusowo przesiedlonych Kongijczyków żyje obecnie w Ugandzie. Wielu z nich pomimo chęci nie jest w stanie powrócić do rodzinnego kraju z powodu wzrastającego poziomu niebezpieczeństwa[16].
O ile grupa M23 ogłosiła chęć do pokojowego rozwiązania zatargu, współpracy oraz wycofania swoich sił z uprzednio zajętych terenów, to organizacja ADF, będąca prawdopodobnie w bliskich relacjach z frakcją ISIS stacjonującą we wschodniej Afryce, wciąż przeprowadza coraz to krwawsze ataki na ludność cywilną. W najbliższym czasie nie należy spodziewać się zaprzestania działalności ADF. Co więcej, zaleca się zwiększenie czujności w zakresie potencjalnych agresji. Nieco inaczej wygląda sprawa z M23. Niespodziewane zadeklarowanie odwrotu sił ugrupowania zwiastować może pozytywne rozwiązanie długotrwałego konfliktu. Jednakże jest to jedynie przypuszczenie, gdyż na dzień pisania tej analizy – 18 kwietnia 2022 r. – wycofanie rebeliantów M23 nie zostało jeszcze potwierdzone. Zaleca się obserwację poczynań ugrupowania.
Innym krajem, przed którym stoją liczne wyzwania w sektorze bezpieczeństwa, jest Izrael. Czynnikiem sprzyjającym dla rozwoju zachowań zagrażającym jego bezpieczeństwu są spory polityczne pomiędzy Palestyną a Izraelem – skutkujące licznymi agresjami i zamachami (np. zamach w Tel Awiwie)[17] oraz niecodzienne zjawisko zejścia się ze sobą trzech najważniejszych świąt religijnych: Paschy, Wielkanocy i Ramadanu. W związku z tym dochodzi do wzrostu napięć pomiędzy Palestyńczykami i Izraelczykami, czego przykładem może być niedawny incydent w stolicy Izraela – Jerozolimie.
15 kwietnia 2022 r. doszło do starcia obywateli Palestyny z izraelską policją w kompleksie meczetu Al-Aksa w Jerozolimie. Stało się to przed świtem, gdy tysiące muzułmanów zgromadziły się na modlitwie podczas świętego miesiąca Ramadan. Palestyńscy medycy, którzy przybyli na miejsce zdarzenia, poinformowali, że w wyniku walk ponad 150 Palestyńczyków zostało rannych[18]. Utytułowanie meczetu Al-Aksa jest niezwykle istotne w kontekście analizowanego tematu, znajduje się on bowiem na Wzgórzu Świątynnym (Al-Haram as-Sharif) – miejscu świętym zarówno dla wyznawców judaizmu, jak i muzułmanów (jest to trzecie najświętsze miejsce islamu po Mekce i Medynie). Obiekt ten od niepamiętnych czasów był epicentrum niepokojów izraelsko-palestyńskich. Jednakże wrogie nastroje uległy nasileniu po licznych atakach palestyńskich terrorystów na terenie Izraela oraz w wyniku operacji izraelskich sił zbrojnych na terenie Zachodniego Brzegu – obszaru palestyńskiego kontrolowanego przez Izrael[19]. Starcia pomiędzy dwoma nacjami wystąpiły w szczególnie newralgicznym czasie. Tak jak wcześniej wspomniano, Ramadan – święty miesiąc w religii islamu – zbiega się w tym roku z Paschą – głównym tygodniowym świętem żydowskim, rozpoczętym w piątek (15 kwietnia 2022 r.) o zachodzie słońca, oraz chrześcijańskim Świętym Tygodniem, którego kulminacją jest Niedziela Wielkanocna. Kilka godzin po rozpoczęciu starć policja ogłosiła, że położyła kres przemocy i aresztowała setki osób odpowiedzialnych za szerzenie niepokoju, a meczet został ponownie otwarty[20]. Portal „Al Jazeera” podał informację, że zarządca meczetu wezwał do zgromadzenia się na mszy, w której udział wzięło około 60 tys. osób[21].
Władze izraelskie poinformowały, że wcześniej prowadziły negocjacje z przywódcami muzułmańskimi, aby zapewnić spokój i umożliwić odbycie modlitw, lecz zgromadzeni Palestyńczycy obrzucili funkcjonariuszy kamieniami. Naoczni świadkowie, przy zachowaniu anonimowości, potwierdzili powyższy komunikat[22]. Liczne materiały filmowe krążące w internecie ukazywały Palestyńczyków rzucających kamieniami i fajerwerkami w stronę funkcjonariuszy, strzelającą gazem łzawiącym i policję granatami ogłuszającymi policję oraz wiernych barykadujących się w meczecie. Policja izraelska stwierdziła, że w efekcie „masowego rzucania kamieniami” trzech policjantów zostało rannych[23]. Sąsiednia Jordania, która sprawuje pieczę nad świętym miejscem, oraz Autonomia Palestyńska wydały wspólne oświadczenie, oskarżając Izrael o „niebezpieczną i godną potępienia eskalację, która grozi rozszerzeniem konfliktu”. Egipt również potępił „izraelską interwencję”[24].
Izraelskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych poinformowało, że dziesiątki zamaskowanych mężczyzn niosących flagi Palestyny i Hamasu maszerowało do kompleksu przed świtem w piątek i zbierało kamienie oraz inne przedmioty w oczekiwaniu na zamieszki. Izraelskie siły bezpieczeństwa postanowiły poczekać na koniec modlitw i rozejście się tłumów. Nagle pojedyncze osoby zaczęły rzucać kamieniami w kierunku Ściany Płaczu – świętego miejsca żydowskiego, zmuszając służby do działania. Palestyńczycy postrzegają bowiem każde duże rozmieszczenie policji w pobliżu Al-Aksa jako prowokację. Minister bezpieczeństwa narodowego Izraela Omer Barlev, który nadzoruje siły policyjne, powiedział, że Izrael „nie jest zainteresowany” przemocą w tym świętym miejscu, ale policja została zmuszona do stawienia czoła „elementom przemocy” (jest to nawiązanie do incydentu z kamieniami). Dodał, że Izrael jest oddany wolności wyznania zarówno dla Żydów, jak i muzułmanów[25].
Przeprowadzona analiza sporu izraelsko-palestyńskiego analizy pozwala stwierdzić, że w najbliższym czasie nie należy spodziewać się ustabilizowania sytuacji na terenie Palestyny i Izraela. Wieloletni konflikt ciągnący się od historycznej wojny sześciodniowej nie chyli się ku końcowi. Potwierdzeniem powyższej tezy są liczne ataki terrorystyczne w Izraelu przeprowadzone przez Palestyńczyków oraz rozwijająca się izraelska operacja prowadzona na terenie Zachodniego Brzegu. W oparciu o powyższe oraz fakt szczególnego czasu dla muzułmanów i żydów, należy spodziewać się raczej wzrostu napięć pomiędzy Palestyńczykami i Izraelczykami. Nie można wykluczyć prób wykorzystania aktualnego stanu rzeczy przez Palestynę jako argumentu do przeprowadzenia „aktów wyzwolenia” – zamachów lub demonstracji, co natomiast sprzyjać może uargumentowaniu słuszności dla przeprowadzanych izraelskich operacji na obszarze Zachodniego Brzegu.
[1] M23 rebels attack military positions in eastern DR Congo,aljazeera.com, 28.03.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/3/28/m23-rebels-attack-military-positions-in-eastern-dr-congo, 11.04.2022.
[2] C.B. Etahoben, M23 Rebels Withdraw From Villages Captured In DR Congo, humanglemedia.com, 11.04.2022, https://humanglemedia.com/m23-rebels-withdraw-from-villages-captured-in-dr-congo/, 11.04.2022.
[3] DRC: M23 rebels ready to retreat from captured villages, africanews.com, 11.04.2022, https://www.africanews.com/2022/04/11/drc-m23-rebels-ready-to-reatreat-from-captured-villages/, 12.04.2022.
[4] M. Schwikowski, M23 rebels resurface in DR Congo, dw.com, 8.04.2022, https://www.dw.com/en/m23-rebels-resurface-in-dr-congo/a-61383104, 11.04.2022.
[5] Who are DR Congo’s M23 rebels?,aljazeera.com, 25.11.2012, https://www.aljazeera.com/news/2012/11/25/who-are-dr-congos-m23-rebels, 12.04.2022.
[6] L. Smith-Spark and D. McKenzie, UK withholds Rwanda aid over claims it backs Congo rebels,edition.cnn.com, 30.11.2012, https://edition.cnn.com/2012/11/30/world/africa/congo-uk-rwanda-rebels/, 12.04.2022.
[7] Fresh Clashes Between Army, M23 Rebels in DR Congo’s East,thedefensepost.com, 6.04.2022, https://www.thedefensepost.com/2022/04/06/clashes-army-m23-dr-congo/, 11.04.2022.
[8] Rwanda denies supporting M23 rebel group in Eastern DRC,africanews.com, 31.03.2022, https://www.africanews.com/2022/03/31/rwanda-denies-supporting-m23-rebel-group-in-eastern-drc/, 12.04.2022.
[9] Tamże.
[10] Tamże.
[11] M23 rebels attack…
[12] B. Egbejule, What is the Allied Democratic Forces armed group?,aljazeera.com, 30.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/30/what-lies-behind-the-allied-democratic-forces-armed-group, 14.04.2022.
[13] M23 rebels attack…
[14] DR Congo: ADF deadly attacks and a terrified community,africanews.com, 6.04.2022, https://www.africanews.com/2022/04/05/dr-congo-adf-deadly-attacks-and-a-terrified-community/, 12.04.2022.
[15] J. Tasamba, 14 civilians killed in suspected ADF attack in Dem. Rep. of Congo,aa.com.tr, 10.04.2022, https://www.aa.com.tr/en/africa/14-civilians-killed-in-suspected-adf-attack-in-dem-rep-of-congo/2559769#, 13.04.2022.
[16] Civilians killed in rebel attack in eastern DRC,vaticannews.va, https://www.vaticannews.va/en/world/news/2022-04/drc-civilian-attack-rebel-adf-pope-francis-apostolic-journey.html, 15.04.2022.
[17] Israel: Two die in attack at Tel Aviv bar,dw.com, 8.04.2022, https://www.dw.com/en/israel-two-die-in-attack-at-tel-aviv-bar/a-61401439, 15.04.2022.
[18] More than 150 hurt as Palestinians clash with Israeli police at Jerusalem holy site,euractiv.com, 16.04.2022, https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/more-than-150-hurt-as-palestinians-clash-with-israeli-police-at-jerusalem-holy-site/, 17.04.2022.
[19] Jerusalem violence: EU and US call for restraint after Al-Aqsa mosque clashes injure 150,euronews.com, 16.04.2022, https://www.euronews.com/2022/04/15/at-least-67-palestinians-injured-after-clashes-erupt-at-jerusalem-s-al-aqsa-mosque, 16.04.2022.
[20] B. Lynfield, O. Holmes, More than 150 Palestinians injured in Jerusalem clash, say medics,theguardian.com, 15.04.2022, https://www.theguardian.com/world/2022/apr/15/israeli-security-forces-clash-with-palestinian-protesters-at-jerusalems-al-aqsa-mosque, 16.04.2022.
[21] Israeli forces raid Al-Aqsa Mosque, over 150 Palestinians injured,aljazeera.com, 15.04.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/4/15/israeli-forces-raid-al-aqsa-mosque-over-50-palestinians-injured, 15.04.2022.
[22] Clashes at Jerusalem holy site leave more than 150 Palestinians injured, Palestinian medics say,cbsnews.com, 15.04.2022, https://www.cbsnews.com/news/jerusalem-al-aqsa-mosque-palestinians-israel-police/, 16.04.2022.
[23] Jerusalem: More than 150 hurt in clashes with Israeli security forces at Al-Aqsa mosque,firstpost.com, 16.04.2022, https://www.firstpost.com/world/jerusalem-more-than-150-hurt-in-clashes-with-israeli-security-forces-at-al-aqsa-mosque-10562621.html, 16.04.2022.
[24] J. Krauss, Palestinians, and Israeli police clash at major holy site,abcnews.go.com, 15.04.2022, https://abcnews.go.com/International/wireStory/clashes-erupt-jerusalem-holy-site-20-palestinians-hurt-84096884, 16.04.2022.
[25] Clashes at Jerusalem holy site…
