Od blisko pół wieku 252 120 km² obszaru w Afryce Zachodniej uznawane jest za terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym. Skutkiem tego są spory pomiędzy rządem Maroka a Frontem Polisario[1], który pragnie suwerenności i niepodległości dla Sahary Zachodniej i ludu Saharawi[2]. W marcu 2022 r. rząd Hiszpanii jako dawne mocarstwo kolonialne zadecydował o poparciu marokańskiego planu z 2007 r., zakładającego włączenie Sahary Zachodniej jako południowej prowincji Maroka o zwiększonych uprawnieniach. Decyzja podjęta przez hiszpański rząd wywołała oburzenie wśród członków Frontu Polisario i zwolenników niepodległej Sahary Zachodniej.

18 marca 2022 r. marokański dwór królewski podał do wiadomości publicznej fragmenty prywatnego listu skierowanego do Jego Królewskiej Wysokości Mohammada VI. Opublikowana część korespondencji wskazywała na hiszpańskie poparcie w sprawie przyznania autonomii Saharze Zachodniej pod zwierzchnictwem Maroka. Nadawcą listu był hiszpański premier Pedro Sánchez. Informacje podane przez Rabat potwierdził minister spraw zagranicznych Hiszpanii Jose Manuel Albares[3]. „The New York Times” donosi, że „marokański plan pozwoliłby Saharyjczykom na kierowanie własną administracją, ale pod marokańską suwerennością i z Marokiem odpowiedzialnym za obronę i sprawy zagraniczne”[4].

Decyzja podjęta przez Madryt wywołała oburzenie wśród Frontu Polisario i rządu Algierii. W geście protestu Algieria odwołała swojego ambasadora w Hiszpanii. Abdulah Arabi, reprezentujący Front Polisario w Hiszpanii, powiedział, że premier Sánchez „ulega naciskowi i szantażowi” ze strony Maroka[5]. Z kolei przedstawiciel Frontu Polisario w Unii Europejskiej i Europie Oubi Bouchraya Bachir nazwał to „poważną gafą”, która może podsycać napięcia i zagrażać bezkonfliktowemu rozwiązaniu kwestii Sahary Zachodniej[6]. Również w samej Hiszpanii zdania na ten temat są podzielone. Skrajnie lewicowa partia Podemos, która tworzy koalicję z rządzącą partią PSOE, uważa posunięcie premiera za poważny błąd. Warto zaznaczyć, że Podemos popiera samostanowienie Sahary Zachodniej. Z kolei prawicowo-konserwatywna Partia Ludowa (Partido Popular, PP) jest zdania, że tak ważne decyzje nie powinny być pochopnie podejmowane przez rząd czy jedną partię[7]. 21 marca 2022 r. rzeczniczka szefa polityki zagranicznej Unii Europejskiej Josepa Borrella skomentowała decyzję Hiszpanii w następujących słowach „Unia Europejska z zadowoleniem przyjmuje każdy pozytywny rozwój… między państwami członkowskimi a Marokiem w ich stosunkach dwustronnych, co może być korzystne jedynie dla realizacji partnerstwa europejsko-marokańskiego”. Jednocześnie potwierdziła, że UE nadal wspiera wysiłki sekretarza generalnego ONZ, który stara się znaleźć „sprawiedliwe, realistyczne, pragmatyczne, trwałe i akceptowalne politycznie rozwiązanie kwestii Sahary Zachodniej”[8].

Hiszpania nie jest jedynym krajem, który zgadza się na plan włączenia zachodniej części Afryki jako terytorium Maroka. Francja, Niemcy i Stany Zjednoczone także popierają marokański plan z 2007 r.[9]. Przypomnijmy, że w 2020 r. Stany Zjednoczone pod rządami prezydenta Donalda Trumpa uznały suwerenność Maroka nad Saharą Zachodnią w zamian za normalizację stosunków z Izraelem. Podpisanie porozumienia marokańsko-izraelskiego wywołało napięcie na linii Maroko-Algieria. XLVI prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden nie zmienił decyzji poprzednika[10].

Dlaczego Hiszpania, która do tej pory utrzymywała neutralne stanowisko w sprawie dawnego obszaru kolonialnego, zdecydowała się na zmianę narracji? Otóż hiszpański premier i minister spraw zagranicznych, zgadzając się na propozycję Maroka w sprawie Sahary Zachodniej, chcą naprawić relacje z sąsiednim królestwem, które uległy pogorszeniu. Hiszpania w ten sposób pragnie zmniejszyć napływ uchodźców oraz zabezpieczyć hiszpańskie enklawy Ceute i Melille leżące w Afryce Północnej, do których Maroko rości sobie prawa. Owe enklawy dla migrantów oraz uchodźców z Afryki Subsaharyjskiej stanowią bramę do lepszego świata – Unii Europejskiej. Królestwo Marokańskie, które ma „strzec” Europę przed falą afrykańskich migrantów, wykorzystuje swoją pozycję strażnika do szantażowania i wywierania wpływu na UE, kiedy bowiem dochodzi do kryzysu dyplomatycznego pomiędzy Rabatem a Madrytem, Maroko „poluzowuje” granice.

2 marca 2022 r. 500 uchodźcom udało się sforsować wysokie ogrodzenie i przedostać do Melilli[11]. Nie inaczej było w kwietniu 2021 r., kiedy to marokańskie siły bezpieczeństwa wydały ciche przyzwolenie migrantom z Afryki Subsaharyjskiej na przekroczenie hiszpańskich enklaw. W tamtym czasie od 8 do 10 tys. osób wkroczyło do maleńkiej Ceuty (19,7 km²) i spowodowało kryzys humanitarny. Ze strony Maroka był to odwet za przyjęcie Ibrahima Ghali na leczenie w hiszpańskim szpitalu z powodu COVID-19. Ibrahim Ghali jest prezydentem Saharyjskiej Arabskiej Republiki Demokratycznej[12] i wieloletnim członkiem Frontu Polisario, z którym Maroko jest skonfliktowane[13]. Aby ocieplić relacje z Rabatem, Madryt zdecydował się usunąć ze stanowiska ministra spraw zagranicznych Aranchę Gonzáleza Layę, który zezwolił na leczenie Ghali. Nowym ministrem spraw zagranicznych został José Manuel Albares[14].

Eksperci zauważają, że ocieplenie stosunków z Marokiem przyczyniło się do innych trudności. Po pierwsze, ujawniło wewnętrzne podziały w hiszpańskim rządzie. Po drugie, spowodowało niezadowolenie Frontu Polisario, który dąży do odzyskania niepodległości Sahary Zachodniej poprzez przeprowadzenie referendum zaproponowane przez ONZ w 1991 r. Po trzecie i najważniejsze – wywołało oburzenie Algierii wspierającej Front Polisario. Posunięcie Madrytu uważane jest za ryzykowne, biorąc pod uwagę wojnę w Ukrainie i poszukiwanie przez Europę alternatywnych dostawców energii gazu i ropy, które zastąpią rosyjskie dostawy energetyczne. Możliwe byłoby przedłużenie gazociągu Maghreb–Europe, biegnącego od Algierii przez Maroko do Hiszpanii i Portugalii, lub gazociągu Medgaz, połączonego bezpośrednio z Algierii do Hiszpanii. W interesie każdego producenta jest sprzedanie towaru za jak najlepszą cenę, a biorąc pod uwagę wysokie stawki energii, zakręcenie kurka z gazem przez Algierię wydaje się mało prawdopodobnym scenariuszem[15]. Zauważmy jednak, że w listopadzie 2021 r. przez krótki okres Algieria przestała zaopatrywać Maroko w gaz. Pozbawiło to marokańskie królestwo dziesiątek milionów dolarów, które zarabia na tranzycie gazu do Hiszpanii. Posunięcie Algierii odcisnęło swoje piętno także na gospodarce Hiszpanii[16]. Gdyby Algiera chciała wywrzeć wpływ na Europę, ma do tego możliwości.

Jaki będzie dalszy ciąg lub koniec wydarzeń w sprawie terytorium o nieustalonym statusie międzynarodowym w Afryce Zachodniej? Na ten moment trudno to jasno określić. Być może planowane na 2 kwietnia 2022 r.[17] spotkanie hiszpańskiego premiera Pedra Sáncheza z królem Muhammadem VI przyniesie więcej informacji na temat przyszłości dawnej kolonii hiszpańskiej.

[1] Front Polisario – organizacja polityczno-wojskowa, powstała 1973 r., mająca na celu walkę o niezależność i suwerenność Sahary Zachodniej. Front Polisario, „Britannica.com”, https://www.britannica.com/topic/Polisario-Front, 25.03.2022.

[2] Saharawi lub Saharyjczycy to rdzenna ludność zamieszkująca tereny Sahary Zachodniej. Około 176 tys, Saharyjczyków żyje w obozach dla uchodźców w Algierii, 200 tys. – w Saharze Zachodniej jako południowej prowincji Maroka oraz 30 tys. – w Saharyjskiej Arabskiej Republice Demokratycznej. F. Cotugno, The Saharawi people of Western Sahara are still waiting for a homeland. Tensions are now rising among the young, „Geographical”, 17.06.2020, https://geographical.co.uk/people/the-refugee-crisis/item/3731-the-saharawi-people-of-western-sahara-are-still-waiting-for-a-homeland-tensions-are-now-rising-among-the-young, 26.03.2022.

[3] Spain changes tune on Western Sahara, „Africanews”, 19.03.2022, https://www.africanews.com/2022/03/19/spain-changes-tune-on-western-sahara/, 26.03.2022.

[4] R. Minder, Spain, Seeking Better Ties With Morocco, Shifts Stance on Western Sahara, „The New York Times”, 19.03.2022, https://www.nytimes.com/2022/03/19/world/europe/spain-morocco-western-sahara.html, 26.03.2022.

[5] Spain changes tune…

[6] Spain’s new position on Western Sahara is serious gaffe, „Sahara Press Service”, 21.03.2022, https://www.spsrasd.info/news/en/articles/2022/03/21/38763.html, 26.03.2022.

[7] Why Spain’s Western Sahara U-turn is a risky move with no guarantees,„The Local” 22.03.2022, https://www.thelocal.es/20220322/why-spains-western-sahara-u-turn-is-a-risky-move-with-no-guarantees/, 25.03.2022.

[8] EU welcomes Spain’s shift on Western Sahara, backs UN efforts, „Reuters” 22.03.2022, https://www.reuters.com/world/eu-backs-spains-shift-western-saharan-autonomy-2022-03-21/, 26.03.2022.

[9] Spain changes tune…

[10] Algeria recalls Spain envoy over Western Sahara policy change, „Aljazeera”, 19.03.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/3/19/algeria-recalls-spain-envoy-over-western-sahara-policy-change, 25.03.2022.

[11] Some 2,500 migrants, refugees try to cross Spain’s Melilla border, „Aljazeera”, 2.03.2022, https://www.aljazeera.com/news/2022/3/2/about-2500-sub-saharan-migrants-storm-spains-melilla-border, 25.03.2022.

[12] Saharyjska Arabska Republika Demokratyczna (SADR) – częściowo uznawane państwo, powstałe na terenach dawnej Sahary Hiszpańskiej w 1976 r. Obecnie obejmuje wschodni obszar Sahary Zachodniej – tzw. wolnej strefy, która znajduje się pod kontrolą Frontu Polisario. Historia de la República Árabe Saharaui Democrática, „Delegación del Frente Polisario para España”, https://frentepolisario.es/historia-republica-arabe-saharaui-democratica/, 26.03.2022.

[13] Why Spain’s Western Sahara U-turn is a risky move…

[14] R. Minder, Spain, Seeking Better Ties With…

[15] Why Spain’s Western Sahara U-turn is a risky move…

[16] R. Minder, Spain, Seeking Better Ties With…

[17] F. Heller, Shift in Spain’s policy on Western Sahara triggers government tensions, „Euroactiv”, 21.03.2022, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/shift-in-spains-policy-on-western-sahara-triggers-government-tensions/, 26.03.2022.